Chương trình Giáo dục Cá nhân hóa (IEP) là bước khởi đầu quan trọng giúp học sinh khuyết tật đáp ứng đầy đủ mọi yêu cầu học tập ở cấp lớp của mình. IEP phác thảo nhu cầu sư phạm của học sinh và sự hỗ trợ các em cần nhận được ở trường, nhằm đảm bảo các em có thể tiến bộ nhanh chóng, hiệu quả trong lớp học.
IEP thiết lập các mục tiêu có thể đo lường được để làm mốc theo dõi tiến độ. Khi nói đến chính tả, những mục tiêu này sẽ thay đổi tùy từng học sinh, phụ thuộc vào kỹ năng đọc, phong cách học và điểm yếu riêng của từng em.
IEP là gì và nó giúp cải thiện ngữ âm cho trẻ ở các khối lớp khác nhau như thế nào?
Như đã đề cập, Chương trình Giáo dục Cá nhân hóa (IEP) cung cấp bản phác thảo về nhu cầu học tập của học sinh khuyết tật. Về cơ bản, đây là chương trình giáo dục đặc biệt để hỗ trợ học sinh gặp khó khăn trong học tập, bao gồm cả chứng khó đọc. Một IEP hiệu quả sẽ tập trung vào những điểm sau:
- Cung cấp cho giáo viên hồ sơ học sinh: Mọi kế hoạch giảng dạy hiệu quả đều phải bắt đầu bằng đánh giá đúng đắn. Giáo viên giáo dục đặc biệt cần nắm được khả năng, điểm mạnh, điểm yếu, chiến lược học tập và tất cả các yếu tố tác động đến học sinh trong lớp học.
- Đặt ra các mục tiêu rõ ràng: Các mục tiêu dài hạn và ngắn hạn rất quan trọng để theo dõi tiến bộ một cách khách quan, nên một IEP tốt phải xoay quanh các mốc có thể đo lường. Đối với người khó đọc, mục tiêu đọc và chính tả sẽ là trọng tâm chương trình.
- Mô tả tất cả các hỗ trợ mà học sinh cần: Không có hai học sinh nào hoàn toàn giống nhau, mỗi em đến trường đều mang theo những nhu cầu riêng biệt. Một số em còn cần thêm công nghệ hỗ trợ và bài tập bổ sung để tiến bộ, và một IEP tốt phải tính đến những yếu tố này.
- Đưa ra chiến lược đánh giá lại và phản hồi: Khi học sinh liên tục đạt được mục tiêu, giáo viên cần cung cấp cho học sinh và phụ huynh phản hồi đầy đủ, có hệ thống. Điều đó giúp học sinh giữ vững động lực và tập trung vào các mục tiêu dài hạn hơn.
IEP hỗ trợ ngữ âm như thế nào?
Ngữ âm là phương pháp giúp học sinh hiểu mối quan hệ giữa âm thanh và quy tắc chính tả. Ngữ âm đặc biệt quan trọng ở giai đoạn đầu, tức là với học sinh lớp 1, lớp 2, nhất là những em có khó khăn trong đọc, gặp rào cản về chính tả và giải mã từ.
Một IEP được xây dựng tốt có thể khắc phục nhiều vấn đề mà trẻ nhỏ gặp phải vì nó cung cấp cho các em những điều sau:
- Phương pháp cá nhân hoá, tập trung vào từng mục tiêu cụ thể: Như đã đề cập, không phải trẻ nào cũng gặp chung một vấn đề. Một số em khó giải mã thông tin, một số thiếu nhận thức âm vị, số khác lại không thể nắm bắt quy tắc chính tả đủ nhanh. Vì IEP được xây dựng dựa trên thông tin thu thập từ các đánh giá, chúng ta có thể xác định phương pháp phù hợp nhất cho từng em và những công cụ các em cần để vượt qua khó khăn.
- Phương pháp học tập có cấu trúc, rõ ràng: IEP tuân theo các biểu mẫu chi tiết, cho phép học sinh và giáo viên bao quát nhiều nội dung trong lớp một cách hệ thống. Với nhiều mục tiêu ngắn hạn, bài viết, câu đố và các cột mốc đọc, học sinh được khích lệ và sẵn sàng học tập hơn vì việc động viên thường xuyên là vô cùng quan trọng trong môi trường học đường.
- Cách kết hợp nhiều kỹ năng ngôn ngữ và tích hợp đa dạng công cụ hỗ trợ: Một trong những mục tiêu của IEP là tăng tốc độ học tập của trẻ. Để làm được điều đó, cần giúp các em học được nhiều thứ cùng lúc. Vì vậy, giáo viên thường phối hợp dạy ngữ âm, từ vựng, v.v. đồng thời khai thác hiệu quả các công cụ hỗ trợ và ứng dụng nhằm khuyến khích việc tự học.
Một số ví dụ về mục tiêu chính tả trong IEP
Với nội dung chính tả, một IEP tốt trước hết phải mang tính toàn diện. Trẻ cần được thực hành đủ nhiều để tiến bộ, và việc ôn tập thường xuyên là bắt buộc, ngay cả với các từ đơn giản và những quy tắc tưởng như dễ, như viết hoa hoặc khoảng trắng. Tóm lại, để trẻ đánh vần đúng, các em cần:
- Hình thành nhận thức âm vị và nhận thức ngữ âm học
- Học cách ghép và thao tác âm thanh để đánh vần từ
- Học cách đánh vần các từ đa âm tiết
- Nhanh chóng nhận ra cách đánh vần các từ nhìn vốn thường không tuân theo quy tắc âm vị thông thường
- Học cách phát hiện lỗi sai và tự chỉnh sửa
4 chiến lược dạy chính tả
Một số trẻ vẫn gặp khó khăn trong việc học chính tả ngay cả khi IEP đã được xây dựng rất bài bản. Khi các bài viết mẫu và bài tập về nhà hàng tuần vẫn chưa đủ, bạn sẽ cần áp dụng thêm các phương pháp luyện chính tả tại nhà để khích lệ trẻ chủ động học nhiều hơn.
Chương trình dạy chính tả
Có rất nhiều chương trình dạy chính tả bạn có thể áp dụng để giúp trẻ vượt qua chứng khó đọc. Một số trong đó là All About Spelling, Logic of English, và nhiều chương trình dựa trên phương pháp Orton-Gillingham. Các chương trình này đều đa giác quan, rõ ràng và toàn diện. Trẻ có thể tự học ở nhà, và nhờ hướng dẫn từng bước, việc làm quen với chương trình sẽ rất dễ dàng.
Ghi nhớ bằng mẹo (mnemonics)
Biết cách liên kết thông tin, nhận ra các mẫu là kỹ năng cực kỳ quan trọng mà trẻ cần phát triển. Điều này cũng rất hiệu quả khi áp dụng vào chính tả. Nếu bạn có thể dạy trẻ tự tạo ra các mẹo ghi nhớ, các em sẽ tiến bộ rất nhanh trên con đường học tập. Chẳng hạn, trẻ có thể liên tưởng nguyên âm ngắn với một màu sắc nào đó, hoặc dùng vần điệu để học các từ phức tạp hơn.
Danh sách từ vựng
Thông thường, tốt hơn hết là nên tập trung vào những từ phổ biến trước, sau đó mới mở rộng sang những từ khó hơn. Danh sách từ vựng, đặc biệt là danh sách từ theo tần suất, sẽ giúp trẻ thường xuyên ôn tập và tự đánh giá tiến bộ. Sau một thời gian, bạn có thể thêm các từ phức tạp hơn hoặc những từ mà trẻ hay mắc lỗi. Thậm chí bạn cũng có thể tạo list các hậu tố, phụ âm ghép, nguyên âm, phụ âm hoặc cả câu hoàn chỉnh.
Phương tiện trực quan (visual aids)
Nhiều trẻ học tốt hơn thông qua hình ảnh. Việc sử dụng màu sắc, tranh ảnh và các biểu tượng khác nhau là một cách rất hiệu quả để dạy trẻ liên kết giữa âm và ký tự. Bạn cũng có thể sử dụng thẻ từ, cây chính tả, v.v.
Mục tiêu dạy từ nhìn và nhận diện từ nhìn
Phần lớn việc đọc diễn ra một cách tự động. Chúng ta lướt nhanh trên trang để tìm các "từ nhìn", tức là những từ quen thuộc mà ta có thể nhận diện và hiểu ngay lập tức. Trẻ cần học cách nhận biết những từ đó và hiểu nghĩa mà không phải đánh vần từng âm, giải mã từng phần.
Học cách nhận ra từ nhìn giúp tăng tốc độ đọc, cải thiện độ lưu loát và nâng cao khả năng hiểu bài vì trẻ có thể tập trung vào ý nghĩa toàn bộ đoạn viết thay vì phải chia nhỏ để phân tích.
Những từ nhìn phổ biến nhất thường là đại từ, liên từ, các động từ nối đơn giản, giới từ và một số động từ, danh từ thông dụng khác.
Sử dụng công nghệ hỗ trợ để tăng cường phát âm nguyên âm và ngữ âm cho trẻ nhỏ
Một trong những cách hiệu quả nhất để dạy ngữ âm và thúc đẩy trẻ tự học là giới thiệu cho trẻ các công cụ hỗ trợ, như chuyển văn bản thành giọng nói (TTS), ví dụ Speechify.
Speechify là một công cụ TTS được thiết kế riêng cho người khuyết tật học tập. Speechify mang lại trải nghiệm giọng đọc AI chân thực, biểu cảm bằng nhiều ngôn ngữ khác nhau trên thế giới, cùng bộ tuỳ chỉnh đa dạng đáp ứng nhu cầu của từng người học.
Bạn có thể dùng Speechify để nghe cách phát âm hoặc chuyển văn bản thành âm thanh nhằm củng cố mẫu phát âm chuẩn mỗi khi trẻ gặp từ mới hay lạ. Việc tăng thêm đầu vào âm thanh sẽ là bổ sung quan trọng trong dạy ngữ âm, giúp trẻ chủ động luyện nhận biết từ và học mối liên hệ giữa âm thanh với chữ cái.
