Tất tần tật về việc đọc sách khi bị bán manh

Bán manh, còn gọi là bán manh thị giác, là một tình trạng thần kinh - nhãn khoa thường dễ bị hiểu nhầm, với biểu hiện sớm nhất thường là rối loạn khả năng đọc. Ban đầu, bệnh nhân có thể nghĩ mình bị rối loạn phát triển hoặc đơn giản là có bệnh về mắt dẫn tới mù một phần. Người bị bán manh thường gặp khó khăn trong sinh hoạt hằng ngày do có điểm mù trong trường nhìn và khả năng đọc rất hạn chế. Dưới đây là những điều bạn cần biết về bán manh, các phương pháp điều trị cũng như những nguồn hỗ trợ giúp người bệnh cải thiện tốc độ đọc và bù trừ cho các khiếm khuyết thị giác khác.

Bán manh là gì?

Bán manh là một dạng khiếm khuyết thị lực có nguồn gốc thần kinh, gây ra điểm mù có bảo tồn hoàng điểm (scotoma) ở một nửa trường nhìn của người bệnh — dẫn đến giảm thị lực, hạn chế vận động mắt, khó đọc và nhiều vấn đề khác trong việc xử lý thông tin thị giác.

Các loại bán manh

Có một vài dạng bán manh khác nhau, bao gồm:

• Bán manh đồng danh — Đây là dạng bán manh gặp nhiều nhất, trong đó vùng mất thị lực nằm ở cùng vị trí của mỗi mắt.
• • Có ba loại mất trường nhìn đồng danh:
  • • Bán manh phải — Mất thị lực ở phía phải của mỗi mắt
    • Bán manh trái — Mất thị lực ở phía trái của mỗi mắt
    • Bán manh phía trên — Mất thị lực ở nửa trên của mỗi mắt
    • Bán manh phía dưới — Mất thị lực ở nửa dưới của mỗi mắt
• Bán manh khác danh — Đây là dạng bán manh ít gặp hơn, thường do tổn thương giao thoa thị giác gây ra, dẫn đến mất trường nhìn.
• • Có hai loại bán manh khác danh:
  • • Bán manh thái dương hai bên — Mất thị lực ở phía ngoài mỗi mắt (gần thái dương)
    • Bán manh mũi hai bên — Mất thị lực ở phía trong mỗi mắt (gần mũi)

Triệu chứng của bán manh

Bán manh có thể khác nhau về mức độ và cách biểu hiện ở từng bệnh nhân, nhưng các triệu chứng thường gặp nhất của tình trạng này bao gồm:

• Giảm phối hợp vận động ở bên bị ảnh hưởng
• Rối loạn thị giác như nhìn đôi, mờ hoặc suy giảm thị lực vào ban đêm
• Không để ý đến các vật thể ở phía bị ảnh hưởng
• Khó khăn khi đọc, bao gồm giảm tốc độ đọc
• Hiện tượng trượt trường nhìn (trường nhìn của hai mắt khó hòa nhập với nhau để tạo thành hình ảnh rõ ràng, dẫn đến nhìn đôi)
• Rối loạn tìm kiếm thị giác và các vấn đề tri giác khác
• Chứng không đọc được (pure alexia - rối loạn đọc chọn lọc do tổn thương não mà không kèm theo các khiếm khuyết ngôn ngữ khác)

Nguyên nhân gây bán manh

Mặc dù tình trạng này thể hiện bằng việc mất một phần trường nhìn, nó không phải là một bệnh lý tại mắt. Bán manh xảy ra khi phần não chịu trách nhiệm xử lý hình ảnh, gọi là vỏ thị giác, bị tổn thương hoặc suy giảm chức năng. Vỏ thị giác nằm ở thùy chẩm của não, thuộc vùng vỏ não chính, có vai trò xử lý chủ động dữ liệu thị giác. Não cũng có thể bị tổn thương ở vùng thùy đỉnh, và điều này cũng có thể gây bán manh. Có rất nhiều nguyên nhân dẫn tới bán manh, bao gồm nhưng không giới hạn ở:

• Chấn thương sọ não (TBI) do tai nạn xe hơi, té ngã hoặc va đập mạnh vào đầu
• U não
• Động kinh
• Bệnh Alzheimer và các dạng sa sút trí tuệ
• Não úng thủy
• Phình mạch não
• Hội chứng lắc rung ở trẻ sơ sinh
• Đa xơ cứng (MS)
• Ung thư hạch

Chẩn đoán bệnh nhân bị bán manh

Có nhiều cách để đánh giá trường nhìn của một người và xác định xem có khu vực mất thị lực nào hay không. Các công cụ chẩn đoán dùng để xác định bệnh nhân bị bán manh bao gồm:

• Đo thị lực.
• Đo trường nhìn.
• Đánh giá hiệu suất đọc.

Nếu phát hiện thấy tổn thương trường nhìn không bắt nguồn từ chính đôi mắt (như trong các bệnh lý như tăng nhãn áp), bệnh nhân nên được bác sĩ thần kinh đánh giá để xác định xem có liên quan đến chấn thương não hay không. Nếu mắt của bệnh nhân vẫn khỏe nhưng họ lại mất một phần trường nhìn, khả năng cao nguyên nhân là do yếu tố thần kinh.

Phương pháp điều trị bán manh

Có một số hướng điều trị bán manh tùy thuộc vào loại bán manh mà bệnh nhân mắc phải và mức độ nghiêm trọng của tình trạng. Ví dụ, bệnh nhân có thể:

• Đeo kính chuyên dụng có gắn lăng kính để bù trừ cho phần trường nhìn bị mất
• Luyện thói quen quay đầu hoặc xoay cả người khi nhìn về phía bị ảnh hưởng
• Dùng thước kẻ hoặc thanh thẳng để dò dòng, tránh vô tình nhảy xuống dòng kế tiếp
• Tập các bài tập thần kinh - nhãn khoa giúp tăng cường kết nối não - mắt
• Sử dụng chó dẫn đường để tránh chấn thương hoặc té ngã, đặc biệt là khi đi bộ hoặc chạy

Ứng dụng chuyển văn bản thành giọng nói giúp gì cho người bán manh?

Người mắc chứng bán manh thường phải tìm đến các giải pháp thay thế để việc đọc trở nên dễ dàng hơn, chính xác hơn và với tốc độ chấp nhận được. Ứng dụng chuyển văn bản thành giọng nói như Speechify, Natural Reader và Voice Aloud Reader — chỉ là một vài ví dụ — có thể là lựa chọn tuyệt vời giúp người có khiếm khuyết thị lực như bán manh đọc nhanh hơn và hiệu quả hơn. Các ứng dụng TTS và tiện ích trình duyệt có thể đọc được nhiều định dạng tệp khác nhau, giúp người dùng thoải mái tiếp cận nhiều loại nội dung bất chấp khiếm khuyết của bản thân. Robert Slack, một khách hàng của Speechify, chia sẻ về chương trình: “Tôi bị bán manh nên rất khó đọc văn bản. Ứng dụng này vượt quá mong đợi của tôi. Nó gần như có thể đọc mọi thứ tôi cần. Nó giúp tôi đọc lại thư xin việc cũng như cập nhật tin tức. Giọng đọc rất tự nhiên. Tôi nghĩ ứng dụng hơi đắt và cần cải thiện thêm để loại bỏ các HTML không cần thiết nhưng nhìn chung nó hoạt động rất hiệu quả.”

Mọi người cũng hỏi

Tại sao người bị bán manh thường gặp khó khăn khi đọc?

Bên cạnh khiếm khuyết thị lực do bán manh gây ra, các vùng não phụ trách xử lý việc đọc cũng thường bị tổn thương, dẫn đến chứng loạn đọc do bán manh và/hoặc chứng mất khả năng đọc do bán manh. Các khiếm khuyết hoặc điểm mù trên trường nhìn khiến người bệnh không thể lập kế hoạch và thực hiện các chuyển động mắt phù hợp khi đọc. Một nghiên cứu năm 1995 của J. Zihl đã đánh giá hành vi quét mắt ở người bệnh bán manh và phát hiện rằng, do mất thị lực ở một bên mắt, người bệnh gặp khó khăn trong việc nhìn thấy các từ phía trước (thị giác ngoại vi gần hoàng điểm), điều này làm giảm các chuyển động mắt mang tính phản xạ và khiến việc đọc trở nên vô cùng khó khăn. Trình đọc văn bản thành giọng nói như Speechify có thể hỗ trợ người bệnh đọc sách thông qua việc nghe giọng đọc tự nhiên, đồng thời theo dõi văn bản được tô sáng nếu họ muốn.

Người mắc bán manh nhìn thấy gì?

Người mắc chứng bán manh thường bị nhìn đôi và hoàn toàn không nhìn được phần phía bên mắt bị ảnh hưởng. Điểm mù có thể xuất hiện tối, trắng hoặc mờ, với rìa mờ và phần giữa đậm hơn.

Bán manh có thể khỏi không?

Thường thì, khi khối u, đột quỵ hoặc một dạng tổn thương não khác gây ra mất trường nhìn, vùng não bị tổn thương sẽ không thể phục hồi và thị lực khó lấy lại được. Tuy nhiên, các can thiệp điều trị vẫn thường có thể ngăn chặn tổn thương mới và hạn chế mất thị lực tiếp diễn. Điều trị dự phòng cũng giúp bệnh nhân thích nghi tốt hơn với tình trạng suy giảm thị lực này. Các thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên về điều trị bán manh sau đột quỵ bằng huấn luyện tìm kiếm thị giác so với lăng kính Fresnel đã phải loại trừ gần một nửa số người tham gia tiềm năng vì thị lực suy giảm của họ đã tự hồi phục một phần hoặc hoàn toàn mà không cần can thiệp.

Sự khác nhau giữa hemianopia và hemianopsia là gì?

Các thuật ngữ hemianopia và hemianopsia nhìn chung có thể dùng thay thế cho nhau và đều chỉ dạng mất thị lực sau một số loại tổn thương não nhất định. Cả bệnh nhân lẫn chuyên gia y tế đều có thể dùng bất kỳ thuật ngữ nào khi nói về tình trạng này.

Sự khác biệt giữa thị lực trung tâm và thị lực ngoại vi là gì?

Thị lực trung tâm là những gì bạn nhìn thấy trực tiếp phía trước mặt. Khi bạn di chuyển mắt hoặc quay người, bất kỳ vật gì bạn nhìn thẳng vào đều thuộc thị lực trung tâm. Thị lực ngoại vi là những gì bạn có thể nhìn thấy ngoài vùng trung tâm - ở hai bên khóe mắt.

Sự khác biệt khi đọc với bán manh và đọc với khuyết tật trường nhìn là gì?

Bán manh là một dạng khuyết tật trường nhìn gây ra các điểm mù ngoại vi (scotomas), khiến việc nhìn thấy từ kế tiếp hoặc dòng tiếp theo trong văn bản trở nên khó khăn.

Tại sao việc đọc khi bị bán manh lại khó khăn?

Những tình trạng ảnh hưởng đến khả năng đọc như bán manh đồng danh thường làm giảm tốc độ đọc nói chung và khiến việc hiểu văn bản viết trở nên khó hơn. Người mắc chứng bán manh gặp khó khăn với độ dài từ, cấu trúc câu, quay lại những từ đã đọc và nhiều dạng khiếm khuyết khi đọc khác.

Đọc sách với bán manh như thế nào?

Người mắc chứng bán manh vẫn có thể đọc, nhưng thường chậm hơn nhiều so với người không gặp khó khăn về đọc. Trung bình, một người đọc khoảng 200 đến 250 từ/phút. Người bị bán manh đồng danh trái đọc trung bình khoảng 137 từ/phút, còn người bị bán manh đồng danh phải chỉ đọc được khoảng 77 từ/phút.

Cách điều trị chứng bán manh là gì?

Các hướng điều trị bán manh thường tập trung vào phục hồi vận động mắt thông qua những biện pháp bù trừ, như Susanne Schuett, giáo sư khoa Tâm lý ứng dụng tại Đại học Vienna, đã đề xuất trong một bài báo năm 2009 về chủ đề này. Phòng thí nghiệm Trauzettel-Klosinski thuộc Viện Nghiên cứu Nhãn khoa, đơn vị đi đầu trong điều trị các khuyết tật trường nhìn đồng danh và các vấn đề thị lực thấp khác, cũng khuyến nghị ưu tiên các liệu pháp bù trừ hơn là liệu pháp phục hồi. Một bài báo đăng trên Tạp chí Thần kinh học, Ngoại thần kinh và Tâm thần năm 2004 của các tác giả A. Pambakian, S. Mannan, T. Hodgson và C. Kennard đề cập đến việc sử dụng luyện tập tìm kiếm thị giác bằng chuyển động mắt giật (saccadic visual search) như một hướng điều trị bán manh. Liệu pháp này huấn luyện bệnh nhân tăng hiệu quả vận động mắt, giúp não bộ tiếp nhận tốt hơn thông tin từ vùng trường nhìn bị mất.