Nếu bạn đang đọc bài viết này, rất có thể bạn là cha mẹ hoặc người giám hộ của một đứa trẻ vừa được chẩn đoán mắc chứng khó đọc, hoặc bạn nghi ngờ con mình có thể bị khó đọc.
Dạy bất kỳ đứa trẻ nào tập đọc cũng có thể khiến bạn thấy đó là một nhiệm vụ đầy thử thách, và nếu con bạn đang gặp khó khăn với các phương pháp giảng dạy truyền thống thì áp lực lại càng lớn hơn. Nhưng đừng lo, nhà sáng lập kiêm CEO của chúng tôi, Cliff Weitzman, đã được chẩn đoán mắc chứng khó đọc khi mới 9 tuổi và đã phát triển ứng dụng Speechify chủ yếu để giúp những em nhỏ giống như anh ngày trước - không thể đọc - nên chúng tôi rất hiểu về câu chuyện khó đọc này!
Chứng khó đọc là gì?
Chứng khó đọc ảnh hưởng đến khoảng 15% trẻ em và được định nghĩa bởi Từ điển tiếng Anh Oxford là “khó khăn trong việc học đọc hoặc giải nghĩa từ, chữ cái và các ký hiệu khác, nhưng không ảnh hưởng đến trí thông minh tổng thể”.
Tuy nhiên, tại Speechify, chúng tôi thích gọi chứng khó đọc là một dạng khác biệt trong học tập. Chúng tôi tin rằng tuy người mắc chứng khó đọc gặp khó khăn với các phương pháp học truyền thống, điều này không nên được xem là một khuyết tật mà là một khác biệt. Người mắc chứng khó đọc cũng thông minh không kém, thậm chí còn vượt trội so với bạn bè đồng trang lứa, nhưng thường cần tìm ra kỹ thuật học phù hợp với mình để có thể tỏa sáng.
Vì vậy, chứng khó đọc thực chất là một khác biệt về học tập ảnh hưởng đến việc xử lý ngôn ngữ ở cả trẻ em và người lớn. Thông thường, người mắc chứng khó đọc gặp khó khăn trong việc giải mã, tức là xác định và hiểu được cách âm thanh của lời nói gắn liền với các chữ cái và từ ngữ như thế nào. Đó là lý do họ có thể đọc và hiểu chậm hơn. Mặc dù chứng khó đọc thường được phát hiện từ khi còn bé, nhưng cũng có không ít trường hợp tới tận tuổi trưởng thành mới được chẩn đoán hoặc thậm chí không bao giờ được chẩn đoán.
Mặc dù chứng khó đọc thường được gọi là khó khăn trong đọc, nhưng mỗi người lại có thể biểu hiện các triệu chứng khác nhau. Ví dụ, một số người mắc chứng khó đọc có thể gặp khó khăn hơn với các kỹ năng ngôn ngữ khác như viết, đánh vần và phát âm từ ngữ.
Các triệu chứng của chứng khó đọc ở trẻ em
Đôi khi các dấu hiệu của chứng khó đọc có thể xuất hiện ngay từ khi trẻ 1 hoặc 2 tuổi, lúc trẻ bắt đầu học và tập nói. Một số dấu hiệu cho thấy con bạn có thể mắc chứng khó đọc nếu dưới 5 tuổi bao gồm sự chậm phát triển ngôn ngữ như:
- Nói chậm;
- Khó khăn trong việc phát âm từ ngữ và hay phát âm sai;
- Đảo ngược âm;
- Nói lắp sớm;
- Gặp khó khăn trong việc nhớ chữ cái, âm và từ ngữ;
- Khó khăn với các câu có vần điệu.
Tuy nhiên, không phải tất cả trẻ có sự phát triển ngôn ngữ chậm ở độ tuổi này đều mắc chứng khó đọc, và nhiều trẻ mắc chứng khó đọc hoàn toàn không gặp vấn đề gì với việc phát triển ngôn ngữ. Thông thường, phải đến khi trẻ bắt đầu tập đọc, khoảng 5–6 tuổi, các biểu hiện của chứng khó đọc mới trở nên rõ rệt hơn. Ở giai đoạn này, trẻ có thể xuất hiện các triệu chứng sau:
- Đọc dưới mức kỳ vọng của lớp;
- Bỏ qua hoặc đọc sai các từ nhỏ (at, am, to, v.v.);
- Không thích đọc, thường thích được đọc cho nghe hơn;
- Khó khăn trong việc xử lý thông tin;
- Gặp khó khăn với chữ viết tay (còn gọi là loạn viết);
- Đánh vần kém, thường đánh vần theo đúng âm nghe được;
- Nói ngập ngừng, khó tìm được từ phù hợp;
- Gặp khó khăn khi phát âm từng từ;
- Không muốn đến trường;
Nếu bạn nhận thấy có từ ba triệu chứng trở lên ở con mình hoặc giáo viên ở trường có nhắc đến, chúng tôi khuyên bạn nên đưa bé đi đánh giá.
Việc chẩn đoán chứng khó đọc và có một báo cáo chính thức từ nhà tâm lý học giáo dục là cực kỳ quan trọng đối với con bạn vì trong đó sẽ nêu rõ các quyền lợi và hỗ trợ mà con bạn có thể cần ở trường, trong lớp học và cả khi thi cử, chẳng hạn như được dùng laptop hoặc được thêm thời gian làm bài. Cũng cần lưu ý rằng chứng khó đọc có tính di truyền và thường có thể bỏ qua một thế hệ, nên nếu bạn hoặc cha mẹ của bạn mắc chứng khó đọc, rất có thể con bạn cũng sẽ như vậy.
Điều quan trọng là nhận ra rằng đằng sau nhiều triệu chứng này là vấn đề về nhận thức âm vị và âm tiết.
Nhận thức âm tiết là gì?
Nhận thức âm tiết là khả năng nghe và phân tích các đơn vị âm thanh trong ngôn ngữ nói. Trẻ có nhận thức âm tiết tốt có thể phát hiện và nghĩ ra các câu vần (ví dụ: mèo, bèo, keo, heo,...), vỗ tay theo số âm tiết trong một từ (ví dụ: Speech-i-fy), xác định các âm vị (tức đơn vị âm thanh nhỏ nhất của một từ) và ghép các âm đầu và vần (ví dụ: khi kết hợp s và at, chúng ta tạo thành từ sat).
Nhận thức âm vị là gì?
Nhận thức âm vị là khả năng nghe và thao tác với đơn vị âm thanh nhỏ nhất trong ngôn ngữ nói (nghĩa là xác định được một âm vị trong từ). Ví dụ, trẻ có nhận thức âm vị tốt có thể nghe và tách biệt âm /c/ và /a/ và /t/ trong từ cat, hoặc /k/ và /i/ và /ck/ trong từ kick.
Sự khác biệt giữa nhận thức âm tiết và nhận thức âm vị là nhận thức âm tiết liên quan đến các đơn vị âm như âm tiết, âm đầu, vần và âm vị, còn nhận thức âm vị tập trung vào đơn vị âm nhỏ nhất - âm vị. Nói một cách đơn giản, nhận thức âm vị nằm trong phạm vi của nhận thức âm tiết. Cả hai kỹ năng này đều đóng vai trò quan trọng đối với khả năng học, đọc và đánh vần của trẻ.
Trước khi chúng ta bắt đầu với các bài tập giúp cải thiện nhận thức âm tiết, âm vị cũng như kỹ năng đọc tổng thể của trẻ, hãy cùng điểm qua một số mẹo chung mà bạn nên cân nhắc khi dạy con tập đọc.
Một số mẹo chung khi dạy trẻ bị khó đọc tập đọc
Cá nhân hóa việc học - Chứng khó đọc có nhiều mức độ, từ nhẹ đến nặng. Điều này có nghĩa là cần tìm ra phương pháp học đọc phù hợp nhất với con bạn và thiết kế các hoạt động giảng dạy sao cho sát với nhu cầu của bé.
Sử dụng thế mạnh của não phải - Hầu hết người mắc chứng khó đọc thường thiên về sử dụng não phải - phần điều khiển cảm xúc, sáng tạo và trực giác. Vì vậy, các công cụ hỗ trợ thị giác nhiều màu sắc, trò chuyện, và các hoạt động sáng tạo thường rất hữu ích trong việc giúp trẻ học đọc.
Áp dụng phương pháp đa giác quan - Khi dạy trẻ mắc chứng khó đọc, hãy cố gắng huy động càng nhiều giác quan càng tốt. Kết hợp nghe, nhìn và vận động cùng một lúc là cách rất hiệu quả để kích thích quá trình học tập của trẻ.
Dạy một cách trực tiếp, rõ ràng - Hãy đảm bảo bạn giải thích thật rõ ràng và chi tiết cho con. Việc cùng trao đổi về cái gì, như thế nào và tại sao khi học đọc rất quan trọng để giáo viên và người học có thể hiểu nhau.
Sau khi đã nắm được những điều cơ bản, hãy quay lại với nhận thức âm tiết và âm vị.
Cải thiện nhận thức âm tiết và âm vị ở trẻ
Trẻ mắc chứng khó đọc thường thiếu nhận thức âm tiết và âm vị, khiến chúng khó phát âm từ và đọc các câu. Sau đây là một số bài tập bạn có thể cùng con thực hiện để phát triển kỹ năng này:
Tạo từ CVC (Phụ âm - Nguyên âm - Phụ âm) - Trẻ mắc chứng khó đọc thường học tốt hơn với các công cụ trực quan. Hãy giúp con bạn làm bộ thẻ chữ cái, khuyến khích con trang trí, sáng tạo theo ý thích. Xếp thẻ thành hai hàng: phụ âm và nguyên âm. Bắt đầu với sáu chữ (ví dụ: c,s,p,o,a,t). Đưa ra các bức tranh minh họa các từ CVC như cat, pot, sat. Chỉ cho con nhận biết âm đầu tiên và chọn thẻ chữ phù hợp, làm tương tự với các âm còn lại. Hoặc, bạn chọn trước phụ âm đầu và cuối, còn con chọn nguyên âm. Khuyến khích con đọc to từ CVC và dùng ngón tay vẽ từ đó lên mặt bàn.
Đọc các bài thơ/câu có vần - Kết nối giữa chữ cái và âm thanh có thể là một thử thách lớn với người mắc chứng khó đọc. Nhưng dùng các câu chuyện có vần như 'Jack and Jill went up the hill' hay 'Humpty dumpty sat on the wall' trong các sách tranh đầy màu sắc sẽ khuyến khích trẻ phát triển nhận thức âm tiết. Thường xuyên gợi thêm các vần khác và tạo một "ngân hàng" từ vần dán lên chỗ học cũng rất tốt.
Chơi trò đếm âm tiết - Như chúng ta biết, trẻ mắc chứng khó đọc có thể gặp khó khăn trong việc xác định các âm cụ thể trong từ, và điều này càng khó hơn khi các em cố đánh vần. Sử dụng thẻ tranh và bảo con đọc từ thật to rồi vỗ tay theo số âm tiết là một phương pháp hay để phát triển nhận thức âm vị và khả năng đọc của trẻ.
Dạy từ nhìn cho trẻ mắc chứng khó đọc
Từ nhìn (những từ mà trẻ phải nhận ra bằng thị giác thay vì đánh vần theo âm) cũng là một thách thức với người mắc chứng khó đọc. Đây là những từ khó giải mã vì không được viết giống như cách phát âm. Vậy nên khi trẻ đã quen với việc đánh vần từ theo âm vị, từ nhìn sẽ là một khái niệm khá lạ lẫm và dễ khiến các em nản. Nhưng đừng lo, chúng tôi có một vài gợi ý hữu ích.
Dùng trí nhớ hình ảnh - Nhiều người học mắc chứng khó đọc thường nghĩ bằng hình ảnh hơn là chữ viết. Điều này có thể trở thành lợi thế khi học từ nhìn. Hãy để trẻ tưởng tượng như đang chụp một bức ảnh về từ đó trên một trang giấy hoặc thẻ (càng nhiều màu sắc càng tốt) và luyện thói quen nhìn từ, che lại, viết ra rồi kiểm tra.
Ghép từ nhìn với hình ảnh - Nghiên cứu đã cho thấy trẻ mắc chứng khó đọc có trí nhớ hình ảnh tốt hơn. Vì vậy, hãy khuyến khích trẻ viết từ nhìn ra thẻ, rồi vẽ thêm bức tranh minh họa ý nghĩa của từ bên cạnh, điều này sẽ giúp trẻ ghi nhớ từ nhìn hiệu quả hơn.
Tạo mẹo ghi nhớ - Mẹo ghi nhớ là công cụ giúp lưu giữ thông tin, thường dưới dạng bài hát, câu vần, viết tắt hay cụm từ ấn tượng. Hỏi trẻ nghĩ ra một câu vần hoặc bài hát dễ nhớ có chứa từ nhìn sẽ kích thích sự sáng tạo và phát huy sở trường học bằng hình ảnh, cảm xúc của não phải.
Thử nghiệm một số kỹ thuật này sẽ giúp bạn có bước khởi đầu hiệu quả khi dạy trẻ tập đọc. Nhưng “vũ khí bí mật” thực sự chính là ứng dụng miễn phí Speechify.
Sử dụng Speechify để giúp trẻ mắc chứng khó đọc học đọc
Speechify được tạo ra để giúp tháo gỡ những khó khăn trong việc đọc mà chứng khó đọc mang lại.
Nhà sáng lập kiêm CEO của chúng tôi, Cliff, được chẩn đoán mắc chứng khó đọc từ lớp 3. Với anh, đọc một câu tốn nhiều năng lượng như cách người khác giải một bài toán chia bốn chữ số. Cliff luôn khao khát được đọc. Nhưng mỗi lần cố gắng đọc, anh lại ngủ gật với cuốn sách còn mở trên tay.
Sau đó anh phát hiện ra sức mạnh của sách nói.
Nhưng không phải cuốn sách nào cũng có phiên bản sách nói. Vì vậy, khi còn học ở Đại học Brown, Cliff đã dành 4 năm để hoàn thiện một hệ thống chuyển văn bản thành giọng nói, nay chính là Speechify! Nhờ Cliff chia sẻ giải pháp cho vấn đề đọc của mình, Speechify đã giúp hàng trăm nghìn người có thể học tập và hòa nhập với xã hội.
Điều tuyệt vời khi sử dụng Speechify để dạy trẻ khó đọc tập đọc là nó kết hợp được phương pháp đa giác quan. Khi Speechify đọc bất kỳ đoạn văn nào, ứng dụng cũng đồng thời làm nổi bật từ đang được đọc. Sự kết hợp giữa thị giác và thính giác này giúp trẻ vừa nghe được cách phát âm, vừa nhìn được từ trên màn hình. Điều đó cải thiện cả nhận thức âm vị lẫn khả năng nhận diện từ nhìn, vì trẻ có thể ghép âm thanh với chữ viết. Bạn cũng có thể giảm tốc độ đọc xuống chỉ 10 từ/phút, giúp trẻ nghe rõ toàn bộ cách phát âm của từng từ.
Bạn cũng có thể tích hợp Speechify rất dễ dàng vào các bài tập học ở trên. Ví dụ, bạn có thể chọn một bức tranh trong danh sách từ CVC hoặc từ nhiều âm tiết và để Speechify đọc to các từ đó cho trẻ nghe. Bạn cũng có thể chụp ảnh hoặc tải về bản PDF của những cuốn sách có vần rồi để Speechify đọc cho con nghe khi bạn bận. Con bạn cũng có thể đánh dấu lại bất cứ từ nào mà mình chưa biết nghĩa để hỏi bạn sau.
Theo thời gian, con bạn sẽ rèn luyện được kỹ năng nghe tốt và có thể nghe sách với tốc độ nhanh hơn nhờ công cụ Tăng tốc tự động của chúng tôi, nghĩa là trẻ có thể nghe sách nhanh hơn so với tốc độ đọc thông thường bằng mắt.
Cuối cùng, nếu con bạn đang gặp khó khăn với việc đọc, bạn hãy trấn an trẻ rằng với người bạn Speechify, trẻ CHẮC CHẮN sẽ tiến bộ. Sự lo lắng liên quan đến việc đọc có thể khiến trẻ sợ đến trường vì sợ bị yêu cầu đọc to trước lớp hoặc cảm thấy tự ti khi học. Nhưng luyện đọc bằng cách nghe sẽ giúp xua tan nỗi lo này và trẻ sẽ bắt kịp bạn bè rất nhanh.
Càng nghe sách nhiều, trẻ sẽ càng hào hứng hơn và càng muốn đọc thêm, từ đó phát triển kiến thức và nuôi dưỡng tình yêu với việc đọc.
